نقش خاتون های مسلمان دوران ایلخانی تا تیموری در رونق معماری و شهرسازی شهر یزد

زنان یزدی در فرهنگ ایرانی به ویژه پس از اسلام خاصه در قرن‌های هفتم تا نهم هجری قمری، به عنوان بخش مؤثر جامعه اسلامی یزد شناخته می‌شوند. نقش آنان در تحول کیفی معماری این شهر، به خصوص دوران حکومت ایلخانی تا تیموری (قرن‌های هفتم تا نهم) چشمگیر بوده و این امر به خوبی در آثار معماری بر جای مانده از آن دوران، مشخص است. ازآنجا که تاریخ‌نگاری ایران به نقش مؤثر زنان در کنار مردان درباری در زمینه تاریخ معماری و شهرسازی توجه چندانی نکرده و بررسی چنین مسئله‌ای، میزان توجه و دقت ‌نظر زنان را در این‌باره افزایش داده و مسیر پیشرفتی سازنده را برای آنان روشن‌تر می‌نماید، توجه به این مسئله لازم و ضروری به نظر می‌رسد. نظر به اینکه هنر و معماری یزد در این دوران، افزون‌بر بومی و خالص‌بودن، در اوج اعتلای خود بوده، در پژوهش حاضر تلاش شده براساس منابع و اسناد معتبر تاریخی و بهره‌گیری از روش تحقیق توصیفی‌ـ تحلیلی، ضمن توصیف ویژگی‌های بارز معماری دوران ایلخانی، آل مظفر و تیموری، خاتون‌‌ها در این عرصه و بناهای بر جای‌مانده از آنان در دوران یادشده معرفی گردند و میزان تأثیر آنان در رونق معماری وقت بیان شود. اثبات کند آنان در پیشرفت معماری و شهرسازی این دوران حضوری فعال داشته‌اند. سؤال اصلی تحقیق این است که نقش زنان درباری دوران مذکور در توسعه و پیشرفت معماری و شهرسازی یزد چگونه بوده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که حضور بی‌نظیر خاتون‌ها و تأثیر مستقیم آنان در ساختن بناهای زیبا که در دیگر اعصار کمرنگ‌تر بوده در پیشرفت و رونق تمدن هم مؤثر بوده است. همچنین، از لحاظ آماری بناهای برجای مانده از زنان در شهرهای یزد، کرمان و شیراز بیش از سایر شهرهاست. ضمن اینکه، اوج این ساخت و سازندگی‌ها در سده‌ هشتم و پس از آن به‌ترتیب در سده‌های هفتم و نهم (ه.ق) نیز رواج داشته است. بیشترین فعالیت‌های انجام‌شده، در زمینه‌های ساخت مدرسه و سپس مسجد، جماعت‌خانه، بقعه و قنات بوده است